نقطه شروع حفظ قرآن
حفظ قرآن کریم باید به ترتیب سوره‌ها یعنی از سوره حمد و بقره تا آخر انجام بگیرد ولی از آنجا که جزء اوّل قرآن از جزء دوّم برای حفظ کردن مشکل است و جزء دوّم نیز از جزء سوّم دشوارتر و ... و بالاخره پنج جزء اوّل مشکل‌ترین قسمت قرآن است و به عقیده بعضی دانشمندان، هر کس پنج جزء اوّل قرآن را حفظ کند، باید به حفظ کل قرآن امیدوار گردد.[1]
از این رو شایسته است، برای جلوگیری از دلسردی، حفظ قرآن از آسانترین مکان آغاز شود، پس می‌توان برای ابتدای کار سوره‌های کوتاه جزء سی‌ام را انتخاب کرد، زیرا با توجه به آشنایی زیادی که همگان با این سوره‌ها دارند، آیات آنها به آسانی به خاطر سپرده می‌شود و از طرفی می‌توان از این سوره‌ها در نمازهای واجب و مستحب استفاده نموده و لذت حفظ قرآن را بدین طریق احساس نماید. و باید توجه داشت که پراکنده حفظ کردن مطلوب نیست، بلکه این مقدمه‌ای برای حفظ منظم و حساب شده از ابتدای قرآن است، زیرا برنامه‌ریزی منظم و دقیق زمانی تحقق پیدا خواهد کرد که از اوّل قرآن آغاز و به انتهای آن بیانجامد.
روش حفظ قرآن و رفع اشکالات
بعد از اینکه بحث از مقدمات و لوازم پیش نیاز حفظ، (یعنی اموری که راه را برای به خاطرسپاری هموار می‌سازد و در انسان آمادگی لازم را می‌آفریند) اجمالاً گذشت، جای آن دارد که کار آمدترین روش حفظ نیز بیان شود.
هر شخصی باید با توجه به ظرفیت ویژه و فرصت و زمانی که در اختیار دارد، راهی مناسب را در پیش بگیرد ولی شاید خطا نباشد اگر بگوییم همه راهها در واقع به طرق خاصی منتهی می‌گردد، ولی در جزئیات با یکدیگر مختلف و متفاوتند، آنچه همگان بر آن اتفاق دارند سه اصل عمده است:
1. تکرار
2. تمرکز
3. دقت
حفظ قرآن چیزی جز تکرار نیست و کسانی که یک متن خاص را بارها تکرار می‌کنند، سرانجام آن را به خاطر می‌سپارند و اگر تکرار توأم با تمرکز و دقت نیز باشد نتیجه مضاعف خواهد بود، دقت و تمرکز در امر حفظ از اهمیت بسیار زیادی برخوردار است، همانگونه که می‌بینیم اگر از کسی پرسش شود که پیراهن شما چند دکمه دارد؟ با این حال که روزانه چندین بار آن را می‌پوشد و باز می‌کند، نمی‌تواند آن را به درستی پاسخ گوید. به این خاطر که هنگام باز و بسته کردن دکمه‌ها دقت لازم را نداشته است، در حفظ قرآن نیز دقت در کنار تمرکز و تکرار بسیار لازم و ضروری است.
برای حفظ کردن یک سوره طولانی خوب است، آن سوره به چند دسته از آیات (براساس موضوع و یا آهنگ آیات) تقسیم گردد و هر دسته را جداگانه حفظ کرده و به دسته‌های قبلی متصل کند. البته نیازی نیست حتماً یک دسته را در یک جلسه حفظ نماید، بلکه مهم آن است که در ذهن آن آیات را را در یک دسته و مجموعه قرار دهد، با این کار حجم سوره کمتر به نظر می‌رسد و حافظ تسلط بیشتری بر آن سوره خواهد داشت، مثلاً برای حفظ سوره نباء می‌توان آن را به 3 گروه از آیات تقسیم کرد، ابتدا از آیه اوّل تا آیه شانزدهم که غالباً بیان پدیده‌های طبیعی است، در دسته اوّل و آیات هفدهم تا سی‌ام که در وصف قیامت است در دسته دوّم و بقیه آیات در دسته سوّم قرار گیرد.
 آیات به چه صورت حفظ شوند؟
ابتدا باید آیات مشخص شده که دسته‌بندی شده‌اند را چندین بار با دقت تمام و با تأنی تلاوت گردد، بویژه کسانی که قادر به تلاوت قرآن با رعایت تجوید و لحن زیبا هستند می‌توانند آیات را با صوت و با دقت و تمرکز و تعمق بر روی کلمات و حرکات تلاوت نمایند، زیرا این عمل علاوه بر اینکه مانع از اشتباه حفظ کردن کلمات و حرکات می‌گردد، باعث آشنایی کلی با آیات مورد نظر نیز شده که خود عامل مهمی در راحتی و سهولت حفظ است، در این باره قرائت آیات همراه با نوار ترتیل به مراتب بهتر است.
برای حفظ یک آیه کوتاه باید آن را با توجه کامل به حروف و کلمة موجود در آن چندین ‌بار تلاوت کرد، چون حفظ کردن چیزی جز دقت و تأمل قابل توجه بر روی هر یک از کلمات و استقرار آنها در ذهن نیست و تعداد و دفعات تکرار بستگی به توانایی حافظ و استعداد شخص و سخت یا آسان بودن آیه دارد. برخی افراد شاید با یک‌بار خواندن یک آیه کوتاه را به خاطر بسپارد و برخی به تکرار بیشتری نیاز داشته باشند. بنابراین با چندین بار خواندن آیه (البته با دقت و تمرکز نه خواندن معمولی) قسمت زیادی از آیه در ذهن جای می‌گیرد و بعد از آن باید بدون استفاده از قرآن و به کمک حافظه آن را تلاوت کند و هر جا انسان کلماتی را فراموش کرد و نتوانست کلمات مورد نظر را در ذهن خود بیابد به قرآن رجوع نماید و سپس آن را به ذهن بسپارد و چندین بار آن را از حفظ بخواند.
به همین ترتیب در مورد بقیه آیات عمل نماید، تا اینکه بتواند آن را به طور کامل و به راحتی از حفظ بخواند، آن‌گاه آیه را حداقل 5 بار از حفظ بخواند تا مطمئن شود آن را خوب به خاطر سپرده است و باید بتواند آن را روان و راحت بخواند نه با دشواری و سختی. و نکته مهم دیگر آن است که تا آیه‌ای را به خوبی حفظ نکرده است، نباید سراغ آیه دیگری برود و در صورت عدم توجه به این مسئله قطعاً با مشکلاتی مواجه خواهد شد.
بعد از اتمام آیه اوّل و اطمینان به تسلط و استواری حفظ آن می‌تواند سراغ آیه بعد برود و آن را به طریقی که گفته شد حفظ نماید.
پس از بخاطر سپردن کامل آن به آیه قبل برگردد و آن را از حفظ بخواند تا متوجه شود که آن را همچنان خوب و روان می‌خواند یا اینکه با اشکالاتی مواجه شده است، در صورت برخورد با اشکال، آن را برطرف نموده و آن گاه هر دو آیه اوّل و دوّم را با هم از حفظ بخواند.
پس از آن آیه سوّم را شروع کرده و پس از فارغ شدن از حفظ آن به طرقی که گفته شد، آیات گذشته را با یکدیگر بخواند و به خاطر بسپارد و به همین روش ادامه دهد تا مقدار آیات مقرر و تنظیم شده به پایان برسد.
بعد از آنکه آیات مشخص شده برای یک روز به پایان رسید (با توجه به تصمیم انسان که چه مقدار را قرار گذاشته آن را حفظ نماید، نصف صفحه و یا یک صفحه و یا ...) لازم است چندین بار همه آیات مورد نظر را به ترتیب و روان از حفظ بخواند و اگر به اشکالاتی برخورد کرد با مراجعه به قرآن آن را اصلاح نماید و با تکرار، آن را به ذهن بسپارد.
ترتیب آیات:
لازم است تصویر دقیق مکان هر آیه و بلکه هر کلمه از آیه در صفحه، کاملاً به ذهن انتقال یابد و حافظ برای این کار در هنگام حفظ و یا مرور باید نگاهی دقیق به خط قران داشته باشد.
همچنین ترتیب آیات نیز بسیار قابل توجه و مهم است و باید آن را به خاطر سپرد، برای حفظ ترتیب دو آیه باید همیشه ابتدا و پایان هر آیه را با تکرار زیاد به خاطر سپرد، و حافظ هنگام مرور یک آیه، مناسب است، انتهای آن آیه را به قسمت ابتدایی آیه بعد متصل و با تکرار زیاد آن بین آن دو ارتباط برقرار کند، به این ترتیب بعد از پایان تلاوت یک آیه خود به خود آیه بعد نیز به خاطر می‌آید

 

برای دسترسی به صفحه اصلی اینجا را کلیک بفرمایید